Византийские монеты из Адрианополя (Пафлагония)

Авторы

• Эргюн Лафли (Университет Докуз Эйлул, Измир)
• Крис Лайтфут (Метрополитен-музей, Нью-Йорк)
• Макс Риттер (Университет Иоганна Гутенберга, Майнц)

В данной статье представлена краткая оценка 21 византийской монеты, найденной в Адриануполисе на юго-западе Пафлагонии во время археологических работ в период с 2005 по 2008 год. Одна из монет серебряная, остальные - бронзовые или из медного сплава. Хронологически одна группа относится к ранневизантийскому периоду, другая - к средневизантийскому. Несмотря на небольшое количество собранных экземпляров, эти монеты предоставляют важную информацию об обращении византийских монет в одном из самых сельских районов Северной Анатолии.

Ключевые слова: Византийские монеты; Адриануполис; Пафлагония; Онория; Северо-Центральная Анатолия; Малая Азия; 6-7 век.

Пафлагония, Хонория и Адриануполис в византийский период

В византийский период Пафлагония и Гонория были провинциями, расположенными в северо-центральной части Анатолии, на побережье Черного моря, между Вифинией и Понтом. Пафлагония возникла как отдельная провинция в IV веке н. э. (Иерокл, Синекдем, с. 33). В VII веке она была подчинена теие Опсикион, затем теие Букелларион. Позже она снова отделилась и стала самостоятельной темой. Эта военно-гражданская провинция Византийской империи была основана в регионе, носящем ее имя, и, вероятно, была официально организована во время правления императора Михаила II, около 815-819 гг. н.э. Эта тема приблизительно сохраняет границы позднеантичной провинции Пафлагония. После битвы при Манцикерте (1071 г.) эта территория отошла к сельджукам, но прибрежные районы вскоре были отвоеваны Византией.

Южным соседом Пафлагонии является Гонория. В позднеримский период в состав провинции входили части Вифинии и Пафлагонии. Эта провинция, столицей которой был Клаудиуполис (сегодня Болу), входила в состав Понтийского диоцеза. В VI веке нашей эры (во время правления императора Юстиниана I) она на некоторое время объединилась с Пафлагонией и стала единой провинцией под именем "претор Пафлагонии Иустиниан", но позже была отделена.

Расположение и значение Адриануполиса

Адрианополис находится в районе Эскипазара современной провинции Карабюк, в 3 км от Эскипазара. Он стратегически расположен на пересечении дорог между Пафлагонией и Галатией и Вифинией, в глубине горных перевалов, ведущих к Черному морю. О том, что в прошлом это был небольшой, но важный город, свидетельствуют такие виды деятельности, как виноградарство (особенно производство вина) в его окрестностях. Согласно исследованиям, считается, что в поздней античности и в ранневизантийский период (5-7 век) в этом районе было густое население.

В церковных источниках город упоминается как епархия митрополии Клаудиуполиса. Некоторые из епископов Адрианополиса (например, Феофил, Платон, Никетас и др.) участвовали в различных соборах. Сохранились также надписи некоторых императорских указов времен правления императора Юстиниана, которые были доведены до сведения народа через епископа города.

Городское строительство

В ходе исследований выяснилось, что в Адриануполисе сохранились остатки по меньшей мере 25 зданий. Среди них две бани ранневизантийского периода, две базилики, комплекс домов с мозаиками, возможный театр и другие здания, украшенные настенной живописью (фресками). Предполагается, что город занимал довольно большую площадь и был окружен городской стеной.

Византийские монеты из Адриануполиса

В общей сложности 21 византийская монета была собрана в Адрианополисе во время раскопок и исследований в 2005-2008 годах. Одна из них серебряная, остальные - из бронзы/медного сплава. Хронологически они распределены следующим образом:

• 6. век: 3 штуки
• 7. век: 10 штук
• 8. век: 1 штука
• 10-11 век: 5 штук
• Неопознанный 2 шт.

Самая ранняя монета относится к периоду правления императора Юстина I (518-527 гг.). Самая поздняя датированная монета относится к правлению Романа IV (1068-1071 гг.). Это интересно, так как показывает непрерывный период времени до периода византийского господства перед битвой при Манцикерте (1071 г.).

Нахождение площадей монет:

1. Хамам А

   • Южная часть города была частично раскопана местным музеем в 2003 году; дополнительные раскопки были проведены в 2006-2007 годах.
   • Считается, что существует 5 основных фаз (475-525, 525-575, 575-675, 675-725 и после 725).
   • В этом здании было найдено десять монет. В основном они относятся к VI и VII векам, а также к X-XI векам.

2. Domus (Мозаичный дом)

   • Он использовался в ранневизантийский период, внутри были найдены настенные росписи и мозаичные полы.
   • Здесь было найдено пять монет. Они датируются 6-7 веком.

3. Хамам Б

   • Он расположен примерно в 100 м к западу от Хамама А. Его назначение пока неясно.
   • Здесь были найдены три монеты (ок. середины VII века).

4. Базилика А

   • Была найдена только одна монета (Лев III, VIII век). Она важна, поскольку показывает, что церковь использовалась по крайней мере до первой половины VIII века.

5. Неопознанное здание рядом с Домусом (№ 4)

   • 1 sikke bulunmuştur. 7.–8. yüzyıla tarihlenir.

6. Kimistene Akropolü

   • Eskipazar’ın batısındaki dağ sırtında bir kale/karakol görevi görmüş yerleşim alanıdır.
   • Buradaki yüzey araştırmalarında 1 sikke (11. yüzyıl) bulunmuştur.

Sikke Kataloğu (Özet)

1. Justin I (518–527): Bakır alaşım yarım follis, Konstantinopolis darphanesi.
2. I. Justinianus (527–565): Follis (tarihleme: 547/548), Konstantinopolis.
3. I. Justinianus (527–565): Follis, Konstantinopolis.
   4.–10. Herakleios (610–641): Çoğu follis veya yarım follis; özellikle Konstantinopolis darphanesinden.
4. II. Konstans (641–668): Follis, Konstantinopolis.
5. IV. Konstantinos (668–685): Dekanummium, Konstantinopolis.
6. II. Justinianus (685–695) ya da yakın tarih: Çok aşınmış, ayırt edici bilgisi az.
7. III. Leo (717–741): Gümüş miliaresion, Konstantinopolis.
   15.–17. Anonim folles (10.–11. yüzyıl): Özellikle I. Basil ve II. Basil döneminde yaygınlaşan “İsa tasvirli” tipler, Class A2 ve Class B olarak anılır.
8. X. Konstantinos ve Eudocia (1059–1067): Follis, üzerinde imparator ve imparatoriçe tasviri.
9. IV. Romanos (1068–1071): Follis, Konstantinopolis darphanesi.
   20.–21. Kimliği belirsiz: Çok aşınmış ya da üst üste baskı. Herhangi bir kesin tarihleme yapılamamıştır.

Hadrianoupolis Buluntularının Anlamı ve Değerlendirme

Az sayıda sikke olmasına karşın, Hadrianoupolis’te ele geçen bu Bizans sikkeleri bazı önemli çıkarımlar yapılmasına imkân sağlamaktadır:

1. 6.–7. Yüzyıl Canlılığı

   • Domus ve hamamlardan gelen sikkeler, 6. ve 7. yüzyılda kentte yoğun iktisadi veya askerî faaliyet olduğunu düşündürür. Aynı döneme tarihlenen bol miktarda seramik ve cam buluntusu da bu durumu doğrular niteliktedir.

2. 8. Yüzyılda Devamlılık

   • Bazilika A’da 8. yüzyılın ilk yarısına ait bir sikkeye rastlanması, kentin bu tarihlere kadar –en azından dinsel alanda– aktif kaldığına işaret eder.

3. Boşluk (8.–9. Yüzyıl) ve Orta Bizans Dönemi

   • 660’lardan sonra sikkelerde büyük ölçüde azalma görülmekte, ancak 10. yüzyıl sonu – 11. yüzyıl başında (özellikle anonim folles) yeniden bir sirkülasyon söz konusu olmaktadır.
   • 8.–9. yüzyıllardaki genel sikke daralması, Anadolu’nun büyük bölümünde gözlenen ortak bir durumdur. Bu, Arap akınları ve imparatorluğun idari/askerî yapısının değişmesiyle ilintili olabilir.
   • 9. yüzyıl ortalarından itibaren Kimistene gibi yüksek yerlerde karakol veya tahkimat oluşmuş, bu da yerleşimin dağınık ama kısmen sürdüğüne dair ipuçları vermektedir.

4. Darphane ve İhtiyaç Dengesi

   • Sikkelerin tamamının Konstantinopolis darphanesine ait olması, bu bölgenin (Honorias/Paphlagonia) neredeyse tamamen başkent darphanesinden beslenen bir sikke dolaşımına sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

5. Bölgesel Karşılaştırmalar

   • Pompeiopolis ve Tion (Tios) gibi Paphlagonia’daki diğer kazı alanlarında da benzer sikke buluntuları mevcuttur. Genellikle 7. yüzyılda güçlü bir sikke sirkülasyonu, ardından 8.–9. yüzyılda bir durgunluk görülmektedir.

Sonuç olarak Hadrianoupolis, geç antik dönemde ve Erken Bizans Dönemi’nde önemli bir merkez konumundayken, 8. yüzyıl ortalarında büyük ölçüde terk edilmiş ve Orta Bizans Dönemi’nde (10.–11. yüzyıl) sınırlı ölçüde canlanma izleri göstermiştir. Bu durum Paphlagonia’nın geri kalanıyla da benzerlikler taşımaktadır.

AMASRA İLE İLGİLİ ÖNE ÇIKAN DEĞERLER

Makale, Hadrianoupolis ve çevresinde ele geçen Bizans sikkelerinin Музей Амасры’ne teslim edildiğini, hepsinin bugün Amasra’da korunduğunu özellikle vurgular. Bu vesileyle Amasra ve müzesi açısından öne çıkan değerleri şöyle özetleyebiliriz:

Arkeolojik Varlıkların Korunması

• • Hadrianoupolis ve civarında, 2005–2008 arasında toplanan 21 Bizans sikkesi Amasra Müzesi’nde saklanmakta ve sergilenmektedir. Bu durum, Amasra’nın yakın coğrafyada (Bartın, Karabük, Kastamonu vb.) ele geçen önemli eserlerin korunduğu ve bilim dünyasına sunulduğu bir merkez olduğunu gösterir.

Karadeniz Kıyı Kentlerinin Tarihî Sürekliliği

• • Amasra, Antik Çağ’dan Bizans’a ve Osmanlı’ya uzanan köklü bir tarihî geçmişe sahiptir. Bölge genelinde (Paphlagonia ve Honorias) çıkarılan sikkelerin Amasra Müzesi’ne getirilmesi, kentin tarih boyunca önemli bir kıyı-idaresi merkezi olma özelliğini günümüzde de (müze ve kültürel merkez olarak) sürdürdüğünü gösterir.

Müze Koleksiyonunun Önemi

• • Amasra Müzesi’ndeki koleksiyonlar, çevredeki kazı ve yüzey araştırmalarından elde edilen buluntuları bir araya getirmesi bakımından büyük önem taşır. Makalede değinildiği üzere, 6.–11. yüzyıl arasına tarihlenen Bizans sikkelerinin burada toplanması, hem akademik araştırmalar hem de turizm açısından Amasra’yı kıymetli kılmaktadır.

Bölgesel Tarih ve Kültür Turizmi

• • Hadrianoupolis gibi iç kesimlerdeki yerleşimlerde ortaya çıkan eserin ya da sikkenin, Amasra gibi kıyı merkezlerinde korunması, Karadeniz turizmi açısından da ilgi çekicidir. Bu sikkeler, Amasra ziyaretçilerine yalnızca yerel tarihin değil, aynı zamanda hinterlandın (iç kesimlerin) da tarihsel zenginliğini gösterir.

Çalışmalarda Süreklilik ve İş Birliği

• • Makalede bahsi geçen eserler, Dokuz Eylül Üniversitesi ve diğer uluslararası kurumların desteklediği bilimsel çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu iş birliği, Amasra’nın ulusal ve uluslararası düzeyde tanınırlığını da destekler.

Заключение

Hadrianoupolis’teki Bizans dönemi kalıntılarından elde edilen sikke buluntuları, güneybatı Paphlagonia kırsalının 6.–7. yüzyıl arasında ne kadar yoğun bir şekilde iskân edildiğini ve bu iskânın 8. yüzyılda büyük ölçüde kesintiye uğradığını ortaya koymaktadır. 10. yüzyıl sonu – 11. yüzyıl başında ise sınırlı bir canlanma dikkat çeker. Tüm bu sikkeler, bugün Amasra Müzesi’nde korunmaktadır. Bu durum, Amasra’nın bölgesel tarih ve arkeoloji açısından nasıl önemli bir merkez olduğunu açıkça gösterir. Amasra, Bizans sikkelerinin saklandığı ve araştırmacılara sunulduğu bir odağı temsil ettiği gibi, Karadeniz kıyısındaki kültür-tarih turizmi için de değeri yüksek bir şehirdir.