Cenova Şatosu (Amasra Kalesi)

Cenova Şatosu” veya daha yaygın kullanımıyla “Ceneviz (Genoa) Kalesi” tabiri, tarih boyunca Cenevizlilerin (Genoa Cumhuriyeti) Doğu Akdeniz ve Karadeniz çevresindeki ticaret kolonilerinde inşa ettikleri veya güçlendirdikleri kaleler/fortifikasyonlar için kullanılır.

Amasra Kaleiçi mahallesinde bulunan Cenova şatosu harabe görünümündedir. Şato Osmanlı döneminin ilk yıllarında da aktif olarak kullanılmıştır (Cenovalılar ve Osmanlı’nın arası iyi durumdayken).

Bu kaleler, kimi zaman mevcut Roma veya Bizans kalıntıları üzerine Cenevizliler tarafından eklemeler yapılarak inşa edilmiş, kimi zaman da sıfırdan inşa edilmiştir. Dolayısıyla “Cenova Şatosu” tek bir kaleyi değil, Cenevizlilere atfedilen çeşitli savunma yapılarının genel adını ifade eder.

Cenevizliler Kimdir?

• Cenevizliler, İtalya’nın kuzeybatısında yer alan Cenova (Genova) şehri merkezli bir denizci cumhuriyetti.
  11. yüzyıldan itibaren Akdeniz’deki deniz ticaretinde önemli bir rol oynadılar ve 13-15. yüzyıllar arasında büyük bir ticaret ve deniz gücüne ulaştılar.

Bizans İmparatorluğu başta olmak üzere Anadolu’daki farklı siyasi güçlerle yaptıkları anlaşmalar sayesinde Karadeniz’e ve Doğu Akdeniz’e uzanan ticaret hatları kurdular. Bu hatları korumak ve genişletmek için de stratejik liman kentlerinde kaleler, surlar ve kuleler inşa ettiler.

Ceneviz Kalelerinin (Cenova Şatolarının) İnşa Dönemleri

Bizans Son Dönemi (13. yüzyıl başlarından itibaren)

• • Dördüncü Haçlı Seferi (1204) sonrasında Bizans zayıflarken, Cenevizliler Karadeniz’e açılma fırsatı yakaladılar.
  • 1261 yılında Bizans İmparatoru VIII. Mihail Palaiologos ile yapılan Nymphaion Antlaşması (Ninfeyon Antlaşması) sayesinde Cenevizliler, Karadeniz’de ticaret kolonileri kurma ve buralarda surlar inşa etme hakkı elde ettiler.

13-15. yüzyıllar arasındaki Ceneviz Kolonileri Dönemi

• • Galata (İstanbul) başta olmak üzere, Karadeniz sahilindeki Amasra, Sinop, Samsun, Trabzon, Rize ve hatta Ege’deki bazı bölgelerde (Foça vb.) Ceneviz kaleleri veya surları inşa edildi ya da mevcut yapılar güçlendirildi.
  • Bu yapılar, Cenevizlilerin ticaret yollarını güvence altına almak ve gümrük-kontrol noktaları oluşturmak amacıyla yükseltilmiş surlar, gözlem kuleleri ve savunma hendekleri şeklinde tasarlandı.

Osmanlı Dönemi (15. yüzyıl ve sonrası)

• • Karadeniz sahilleri ve İstanbul, Osmanlılar tarafından fethedildikçe Ceneviz kaleleri Osmanlı yönetimine geçti.
  • Birçoğu Osmanlı döneminde de savunma amaçlı kullanıldığı için tamir edildi veya mimari eklemeler yapıldı. Günümüzde gördüğümüz kalelerin bir kısmı hem Ceneviz hem de Osmanlı izlerini barındırır.

Örnek Kaleler

• Amasra Kalesi (Bartın): Roma döneminde temelleri atılmış, Bizans ve özellikle Ceneviz döneminde surları genişletilmiştir.
• Galata Surları (İstanbul): Cenevizlilerin İstanbul’daki kolonisi Galata’yı (Pera) çevreleyen surlar 14. yüzyılda Cenevizlilerce inşa edilmiştir.
• Sinop Kalesi (Sinop): Esasen antik döneme dek uzanan kalenin bazı bölümleri Cenevizliler tarafından onarılmış ve güçlendirilmiştir.
• Şile Kalesi (İstanbul’un kuzeydoğusu): Temelde Bizans yapısı olsa da 14. yüzyılda Cenevizliler kaleyi stratejik konumundan ötürü kullandıkları için onarımları üstlenmişlerdir.
• Foça Kalesi (İzmir): İlk surlar 7. yüzyıl Bizans dönemine ait olsa da Cenevizliler 13. yüzyılda önemli onarım ve eklemeler yapmışlardır.

Özetle

• Cenova Şatosu / Ceneviz Kalesi ifadesi tek bir yapı değil, 13. yüzyıldan 15. yüzyıla dek Cenevizlilerin Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında savunma amaçlı inşa ettikleri veya mevcut kaleleri onardıkları eserleri kapsar.
• Bu yapılar çoğunlukla ortaçağ (geç Bizans dönemi) ve erken Osmanlı dönemi arasında tarihlenir.
• Bugün hâlâ Türkiye’de ve eski Ceneviz kolonilerinin bulunduğu birçok bölgede (Kırım, Yunan adaları, vb.) bu kalelerin izlerini görmek mümkündür.

Dolayısıyla “Cenova Şatosu nedir, hangi dönemlerde inşa edilmiştir?” sorusuna verilecek kısa cevap, “Cenova Şatosu (Ceneviz Kalesi), Ceneviz Cumhuriyeti’nin Ortaçağ’da özellikle 13-15. yüzyıllar arasında Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında ticaret yollarını korumak amacıyla inşa ettiği veya onardığı savunma yapılarıdır.” şeklinde özetlenebilir.

Harita Konumu: